به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران به نقل از معاونت تحقیقات و فناوری، دکتر رضا پایدار، مجری طرح پژوهشی «بررسی اثر فعالیت ورزشی مستمر در پاسخ به تابش اشعه X در مدل سرطان کولون بر اساس بیان پروتئین HDAC»، در گفت‌وگویی اختصاصی به تشریح اهداف، دستاوردها و نوآوری‌های این پروژه پرداخت.

دکتر پایدار در خصوص دلایل انتخاب این موضوع توضیح داد: با توجه به چالش‌های جدی در درمان سرطان‌های مقاوم به پرتودرمانی، مانند عود تومور و بروز عوارض جانبی، به دنبال راهکاری برای افزایش اثربخشی پرتودرمانی بودیم. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که ورزش می‌تواند با مکانیسم‌هایی مانند بهبود اکسیژن‌رسانی به تومور و تعدیل سیستم ایمنی، اثر پرتودرمانی را تقویت کند. با این حال، مطالعات کاربردی در زمینه ورزش به‌عنوان یک مدل اجرایی برای بیماران تحت پرتودرمانی بسیار محدود بوده است. بر همین اساس، این طرح با هدف بررسی این فرضیه طراحی شد که حتی یک جلسه فعالیت ورزشی پیش از پرتودرمانی می‌تواند اثر هم‌افزایی ایجاد کرده و موجب افزایش اثربخشی درمان شود. ورزش به‌عنوان مداخله‌ای ساده، قابل‌دسترس و کم‌هزینه می‌تواند ضمن بهبود کیفیت زندگی بیماران، درمان را نیز مؤثرتر سازد.

وی با اشاره به نوآوری‌های علمی این پژوهش گفت: یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این مطالعه آن است که برای نخستین بار، ورزش را به‌عنوان مداخله‌ای عملی و زمان‌مند در کنار پرتودرمانی بررسی می‌کند، آن‌هم با تمرکز بر بیمارانی که به دلیل وضعیت فیزیکی، قادر به انجام فعالیت‌های سنگین نیستند. نتایج این مطالعه نشان داده است که ترکیب ورزش و پرتودرمانی می‌تواند از طریق تقویت آسیب به DNA سلول‌های سرطانی، مهار مسیرهای پیش‌توموری و ایجاد محافظت از بافت سالم روده، اثرات درمانی قابل‌توجهی بر جای گذارد. این پژوهش، سه محور اصلی را دنبال کرده است: محور بالینی که به طراحی پروتکل‌های ورزشی ساده، کم‌هزینه و کاربردی برای افزایش اثربخشی پرتودرمانی در بیماران می‌پردازد؛ محور مکانیسمی که به کشف رابطه میان ورزش و حساسیت پرتویی سلول‌های سرطانی معطوف است؛ و محور فناورانه که به امکان‌سنجی تجاری‌سازی و توسعه دستورالعمل‌های تمرینی در مراکز درمان سرطان اختصاص دارد.

به گفته دکتر پایدار، این پژوهش هم‌اکنون در فاز پیش‌بالینی (مطالعه بر مدل حیوانی) با موفقیت به پایان رسیده و نتایج بسیار امیدوارکننده‌ای به همراه داشته است. این نتایج شامل کاهش چشمگیر حجم تومور، افزایش آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌های سرطانی تا پنج برابر و کاهش ملموس عوارض پرتو بر بافت سالم روده بوده است. 

وی تأکید کرد: در صورت انجام سرمایه‌گذاری اولیه، ایجاد هماهنگی بین‌بخشی میان مراکز انکولوژی، حوزه تربیت‌بدنی و وزارت بهداشت و دریافت مجوزهای اخلاق پزشکی، می‌توان در آینده‌ای نزدیک شاهد اجرای این شیوه نوین درمانی در مراکز درمانی کشور بود.

دکتر پایدار درباره تأثیر اجتماعی و درمانی این طرح گفت: این پژوهش می‌تواند گرهی از مهم‌ترین مشکلات بیماران سرطانی بگشاید. ارائه یک راهکار ساده، علمی و کم‌هزینه برای بهبود اثربخشی درمان و کاهش عوارض آن، گام مهمی در ارتقای کیفیت زندگی بیماران به‌ویژه افراد دارای محدودیت‌های جسمی است. این روش از یک‌سو با افزایش حساسیت تومور به پرتودرمانی، نیاز به دوزهای بالا را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر با تقویت سیستم ایمنی و کاهش فاکتورهای التهابی، عوارض جانبی درمان را به حداقل می‌رساند. چنین مزایایی نه‌تنها اثربخشی درمان را ارتقا می‌دهد، بلکه از تحمیل هزینه‌های اضافی بر نظام سلامت و خانواده‌های بیماران نیز جلوگیری می‌کند. مزیت دیگر این پژوهش آن است که اجرای آن نیاز به تجهیزات پیچیده یا توان فیزیکی بالا ندارد و می‌تواند در مراکز درمانی سراسر کشور، حتی در مناطق محروم نیز اجرا شود.

به بیان این پژوهشگر از منظر اجتماعی نیز، بهره‌برداری از این روش می‌تواند مدت بستری بیماران را کوتاه‌تر کرده، بار مالی بر دوش خانواده‌ها را کاهش دهد و با افزایش امید به زندگی، به ارتقای کیفیت دوران درمان بیماران سرطانی کمک کند. این طرح، پیوند مؤثری میان علوم پایه و بالینی ایجاد کرده و الگویی موفق برای تحقیقات کاربردی در حوزه سرطان‌شناسی محسوب می‌شود.

وی همچنین به انتظارات خود از مسئولان حوزه پژوهش اشاره کرد و گفت: برای توسعه چنین مطالعاتی، اقدامات کلان‌نگر لازم است. پیشنهادهای مشخص ما شامل اختصاص ردیف بودجه ویژه برای طرح‌های ترکیبی ورزش و درمان سرطان، تجهیز مراکز تحقیقاتی به دستگاه‌های ورزشی تخصصی برای بیماران، تسهیل فرایندهای اداری برای اجرای کارآزمایی‌های بالینی، تشکیل کنسرسیوم‌های تخصصی بین انکولوژیست‌ها، متخصصان ورزشی و محققان علوم پایه، تدوین پروتکل‌های ملی در زمینه ورزش‌درمانی سرطان، برگزاری دوره‌های آموزشی برای تیم‌های درمانی، فرهنگ‌سازی عمومی در جامعه، و همچنین حمایت از پایان‌نامه‌های کاربردی در مقاطع تحصیلات تکمیلی است.

در پایان دکتر پایدار درباره برنامه‌های آینده طرح نیز توضیحاتی ارائه و خاطرنشان کرد: پژوهش ما در مسیر تبدیل به یک روش درمانی استاندارد در حال حرکت است. در حال حاضر، دو محور اصلی را دنبال می‌کنیم؛ نخست، توسعه مطالعات پایه از طریق تکمیل پژوهش‌های مکانیسمی در مدل‌های حیوانی پیشرفته، بررسی اثر ورزش در دیگر سرطان‌های پرتومقاوم مانند پانکراس و گلیوبلاستوما، و شناسایی بیومارکرهای پاسخ به درمان؛ و دوم، آماده‌سازی برای مطالعات بالینی شامل طراحی پروتکل‌های ایمن ورزشی برای بیماران، تشکیل تیم درمانی متشکل از انکولوژیست‌ها، متخصصان فیزیولوژی و فیزیوتراپی، و جذب سرمایه‌گذار برای اجرای فاز اول کارآزمایی بالینی. هدف نهایی ما، تبدیل این روش به گزینه‌ای در دسترس برای همه بیماران نیازمند پرتودرمانی، به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار کشور است. با حمایت مسئولان و همکاری همه‌جانبه، رسیدن به این هدف دور از دسترس نخواهد بود.