گفتگو با چشم پزشکی که اگر به گذشته برگردد، رادیولوژیست می شود
میهمان این هفته تاریخ شفاهی پس از پایان دوران متوسطه در دبیرستان علوی در سال 1348 به دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) راه پیدا می کند و در سال 1356 به عنوان متخصص چشم فارغ التحصیل می شود.
در سال 1363 به آمریکا می رود و دو سال بعد به عنوان پزشک فوق تخصص شبکیه چشم به ایران برمی گردد. در ابتدا عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می شود اما بعد از مدتی دعوت دکتر خسروی؛ رییس وقت دانشگاه علوم پزشکی ایران را برای احیای گروه چشم پزشکی در این دانشگاه می پذیرد.
در کارنامه 40 ساله وی ریاست دانشکده پزشکی از سال 1377 تا سال 1384 به چشم می خورد و از سال 1388 نیز ریاست مرکز تحقیقات چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران را بر عهده دارد.
دکتر سید مهدی مدرس زاده در این گفتگو از وابستگی چشم پزشکی به تجهیزات و تکنولوژی های جدید می گوید و بر این باور است که دانش پزشکی روز به روز به سمت پزشکی شخصی و مبتنی بر ژنتیک افراد پیش می رود. این فوق تخصص چشم اگر به گذشته برگردد، رادیولوژی را به عنوان تخصص انتخاب می کند.
آقای دکتر شما در سال 1367 از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به دانشگاه علوم پزشکی ایران آمدید، دلیل این جابجایی چه بود؟
در آن سالها بخش چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران که در بیمارستان طرفه مستقر بود، سلب اعتبار شده بود. دکتر خسروی؛ رییس وقت دانشگاه برای احیای این بخش از چند نفر از متخصصان چشم پزشکی از جمله دکتر امین اله نیک اقبالی و بنده دعوت کرد که این بخش را در بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) راه اندازی کنیم. بخش چشم پزشکی در بدو تاسیس شامل یک اتاق و درمانگاه در ساختمان امیرالمومنین (ع) مجتمع بیمارستانی حضرت رسول (ص) بود که بعدا یک اتاق عمل و تعدادی اتاق به آن اضافه شد. بعد از احداث ساختمان سیدالشهدا (ع) و انتقال بخش چشم پزشکی به آن ساختمان روند توسعه بخش با شتاب بیشتری دنبال شد به طوری که امروز به یکی از سه بخش بزرگ چشم پزشکی در بین دانشگاه های علوم پزشکی کشور تبدیل شده است.
چه طور شد که رشته چشم پزشکی را برای تخصص انتخاب کردید؟
دانشجویان پزشکی عمدتا تحت تاثیر استادان خود هستند. زمانی که در دانشگاه شیراز تحصیل می کردم دو رشته در آن دانشگاه بیشتر مورد توجه بود، یکی بخش چشم که ریاست آن با مرحوم دکتر خدادوست بود و دیگری بخش داخلی که استادانی مثل دکتر رستگار، دکتر اسماعیل بیگی و دکتر صداقت در آن تدریس می کردند. من تحت تاثیر این دو بخش بودم و به دلیل علایق شخصی، چشم پزشکی را انتخاب کردم.
اگر به گذشته برگردید باز هم همین رشته را انتخاب می کنید؟
اگر به گذشته برمی گشتم، رادیولوژی را انتخاب می کردم که ارتباط کمتری با بیماران داشته باشم. مشکل رشته های بالینی این است که بیماران پزشک را می شناسند و اگر بیمارستانی مراجعه کنند و پزشک مورد نظرشان نباشد بر می گردند؛ لذا شما به عنوان یک پزشک متعهد هستید که هر روز در محل خدمت حاضر باشید تا بیمارانی که خصوصا از راه دور و شهرستانها به بیمارستان مراجعه کرده اند سرگردان نشوند. در خارج کشور چون مردم به سیستم درمانی اعتماد دارند اگر به مرکزی مراجعه کنند و پزشک مورد نظرشان هم نباشد پیش پزشک دیگر در آن مرکز می روند ولی در اینجا به دلیل وابستگی بیمار به شخص پزشک مسوولیت و تعهد سنگینی بر عهده پزشک است.
آینده پزشکی را چگونه می بینید؟
دانش پزشکی به این نتیجه رسیده که تجویز یک دارو یا حتی یک روش درمان برای همه افرادی که بیماری یکسانی دارند، منطقی نیست. چون به دلیل تفاوت ساختار ژنتیک افراد، تاثیرپذیری آنها نسبت به درمان هم متفاوت است. با چنین رویکردی، دانش پزشکی روز به روز به سمت پزشکی شخصی و مبتنی بر ژنتیک افراد پیش می رود.
دیگر این که هر چه می گذرد، روش های جراحی به حاشیه رفته و تکنیکهای جدید و غیرتهاجمی جایگزین می شوند. مثلا برای شیمی درمانی تومورهای چشمی در کودکان یا ملانومای بدخیم در بزرگسالان به جای مصرف مقادیر زیادی از داروهای شیمی درمانی که عوارض مختلفی هم دارند از یک کتتر خاص با قابلیت عبور از رگ ها استفاده می شود. این کتتر بسیار ریز، قادر است مقادیر کمی از داروی شیمی درمانی را از طریق سرخرگ مرکزی شبکیه به محل تومور برساند.
مثال دیگری از جایگزینی موثر تکنیک های جدید را در درمان تومورهای مغزی می بینیم. قبلا برای برداشتن تومورهایی که وسط مغز ایجاد می شوند، جمجمه را می شکافتند و طی عملی بسیار دشوار و پرخطر، تومور را خارج می کردند ولی در حال حاضر از تجهیزات لیزری خاصی استفاده می شود که با پرتودهی از طرفین سر، تومور را نابود می کند و نیازی به هیچ گونه جراحی و شکافتن جمجمه نیست.
آیا این تکنیک در ایران هم در دسترس هست؟
نمونه این دستگاه را در مرکز درمانی خیریه کامرانی داریم که متاسفانه به دلیل تحریم ها از کار افتاده است.
اصولا مشکلی که در چشم پزشکی داریم این است که تا حد زیادی وابسته به تجهیزات و تکنولوژی های جدید است و با چراغ قوه و دستگاه های قدیمی کار زیادی نمی توان برای بیمار کرد. لذا با چند برابر شدن قیمت تجهیزات در سالهای اخیر هزینه تامین داروها و تجهیزات بسیار کمرشکن شده به طوری که از تامین هزینه تعمیرات بسیاری از تجهیزات هم ناتوانیم و ارایه بسیاری از خدمات درمانی با خراب شدن دستگاه های مربوطه متوقف می شود.
چرا مطب های چشم پزشکی در مقایسه با مطب های دیگر شلوغ تر هستند؟ آیا شیوع مشکلات چشمی بالاست یا علت دیگری دارد؟
چشم بیماری های زیادی دارد و عیوب انکساری هم بسیار شایع است به طوری که چشم 40 درصد ژاپنی ها و 15 درصد ایرانیها نزدیک بین است. بیشترین عمل جراحی که در کل پزشکی انجام می شود جراحی لیزیک قرنیه است و دومین عمل پرتعداد در کل پزشکی هم عمل آب مروارید است. علاوه بر این بیماری های داخلی و سیستمی مثل قند هم چشم را درگیر میکند. شیوع دیابت در ایران حدود 10 درصد و در برخی شهرها بالغ بر 15 درصد است که در صورت عدم کنترل بیماری، پرده شبکیه چشم هم دچار مشکل می شود که برای درمان آن باید از تزریق داخل چشمی، لیزر یا جراحی شبکیه استفاده کرد.
فشار خون و بالا بودن چربی خون هم باعث می شود عروق بدن از جمله عروق شبکیه مسدود شوند. بیماری سنی ماکولا (نقطه وسط شبکیه که دید دقیق مرکزی را محقق می کند) هم با این که منجر به نابینایی نمی شود. علاوه بر عوامل ژنتیکی، سیگار کشیدن هم تاثیر زیادی در تشدید این بیماری دارد.
یکی از روش های جدید درمانی که ظاهرا در چند سال اخیر ابداع شده تزریق دارو به درون چشم است؛ با توجه به حساسیت بالای بافت چشم آیا این قبیل تزریق ها، سلامت چشم را به خطر نمی اندازد؟
ایده تزریق درون چشمی به منظور درمان عفونت های چشمی از سال 2005 به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. با این روش می توان به جای تجویز مقادیر زیادی دارو به بیمار تا مقدار کمی از آن چشم برسد. با تزریق مقدار بسیار کمی آنتی بیوتیک یا سایر داروها به درون چشم، عفونت آن را برطرف کرد. اتفاقا یکی از نخستین مقالات در این زمینه در جهان توسط مرکز ما ارائه شده است.
یعنی در شرایطی که تکنیک تزریق درون چشمی هنوز تایید نشده بود شما از این روش استفاده می کردید؟
به هیچ وجه. این مقاله به پیگیری وضعیت بیماری بر می گردد که یکی از فلووهای ما به جای تزریق داروی کورتونی در کنار چشم بیمار، به اشتباه آن را داخل چشم تزریق کرده بود. پیگیری و کنترل شرایط این بیمار پس از اشتباه این همکار نشان داد خوشبختانه این تزریق نه تنها مشکلی برای چشم فرد ایجاد نکرده که باعث بهبودی وی نیز شده است.
در حال حاضر چه قدر از این روش استفاده می شود؟
سالانه 600 تا 800 هزار مورد تزریق داخل چشمی تنها در کشور ما انجام می شود. این روش اتفاقا درآمدزایی قابل توجهی دارد و انحصارا توسط پزشکان انجام می شود.
چگونه است که این تزریقات به بافت حساس چشم آسیبی نمی زند؟
کره چشم توپر نیست و در وسط آن، ماده ای ژله مانند وجود دارد؛ لذا تزریق درون چشمی که با سرنگ های ظریف انجام می شود، صدمه ای به چشم نمی زند.
احتمالا برای شما جالب خواهد بود که بدانید شرکتهای ایرانی نسبت به تولید داخل کردن دو قلم از داروهای پرمصرف در تزریق داخل چشم یعنی آوستین و آیلیا اقدام کرده اند که با اتمام مطالعات ایمنی در فاز مطالعات اثربخشی است. در این رابطه طرحی برای بررسی اثربخشی دارو در بخش ما و طرحی به صورت چند بخشی در حال اجراست که در صورت موفقیت در این مطالعات می توان از واردات این داروها بی نیاز شد.
بحث های مختلفی در زمینه تحریم دسترسی ایران به مواد اولیه و اقلام دارویی وارداتی مطرح است. آیا با تحریم های اخیر در دسترسی به داروهای چشم پزشکی مشکلی ایجاد شده است؟
دولت آمریکا اعلام کرده که درمان های دارویی از شمول تحریم ها خارج است اما مساله اینجاست که تحریم های بانکی، انتقال پول را با محدودیتهای شدید مواجه کرده به طوری که اطلاع دارم شرکتهای تولیدکننده دارو برای خرید مواد اولیه باید زمان زیادی را صرف انتقال پول از مجاری مختلف کنند تا نیاز دو، سه ماه خود را با تاخیر زیاد تامین کنند و بعد از آن هم باید برای واردات محموله های بعدی همین روند را مجددا دنبال کنند. مشکل به تامین دارو و مواد اولیه دارویی محدود نمی شود و در سالهای اخیر در زمینه تامین کیت های آزمایشگاهی هم که در پروژه های تحقیقاتی علوم پایه و بالینی برای شناسایی ژن ها و پروتئین ها ضرورت دارند، مشکل جدی داریم. محدودیت واردات و افزایش شدید قیمت این کیت ها و معرف های خاص آنها علاوه بر اختلال در روند تحقیقات، روند آموزش و ارایه پایان نامه های دانشجویان پیراپزشکی را هم تحت تاثیر قرار داده است. در کنار این محدودیت ها، مشکلات اقتصادی و کاهش منابع مالی دانشگاه ها باعث شده حقوق اعضای هیات علمی تمام وقت هم به طور کامل پرداخت نشود و بخش قابل توجهی از حق الزحمه ها به عناوین مختلف حذف می شود. این مساله باعث شده که همکاران برای جبران کاهش دستمزدها ناچار به ویزیت هر چه بیشتر بیماران بوده و رغبت چندانی به مواجهه با دشواری ها و مشکلات وقتگیر تحقیق نداشته باشند.
طرح تحول سلامت که گفته می شود علاوه بر کمک به بیماران درآمد پزشکان را هم افزایش داده تا چه حد به رفع مشکلات نظام سلامت کمک کرده است؟
با اجرای این طرح که 93 درصد هزینه های درمان توسط بیمه و 7 درصد توسط بیمار پرداخت می شود درآمد پزشکان بیشتر شده ولی بیمه ها عملا ورشکسته شده اند. در همه کشورهایی که بیمه فراگیر دارند محدودیتهایی در استفاده از درمانهای مختلف وجود دارد تا از درمان های غیر ضروری و هزینه بر جلوگیری شود. در کشورهای توسعه یافته برای جلوگیری از درمان غیر ضروری ابتدا بیمار باید به پزشک خانواده مراجعه کند و پس از غربالگری در صورت لزوم به متخصص مربوطه ارجاع داده شود. حتی بعد از درمان فرد هم پرونده پزشکی وی بررسی می شود تا مشخص شود عمل جراحی وی ضروری بوده یا نه! حتی در قوی‌ترین اقتصادهای دنیا هم این طور نیست که هر بیمار به دلخواه خود به هر پزشکی که دوست دارد مراجعه و هر درمانی که خواست را انجام دهد و پول آن را هم دولت بپردازد.
پس با این حساب طرح تحول سلامت را از اساس منطقی و به نفع اقتصاد سلامت کشور نمی دانید؟
طرح تحول سلامت ایده خیرخواهانه ای بود ولی چون بررسی بعد از درمان ندارد، هزینه های درمانی کشور را به نحو سرسام آوری بالا برده است. القای نیاز و رو آوردن به درمانهای غیرضروری خصوصا در شرایطی که داروها گران است و تجهیزات لازم وارد نمی شود، چاه ویل درمان را آنچنان عمیق کرده که با ریختن تمام درآمد نفتی کشور هم پر نمی شود.
به قول دکتر پزشکیان، هیچ پدر پولداری هم نمی تواند به فرزندش بگوید هر چه قدر خرج کنی هزینه اش را میپردازم. طرح تحول سلامت متاسفانه در عمل این گونه شد. مثلا همه افراد مسنی که از زانودرد شکایت داشتند و اکثرا با فیزیوتراپی قابل درمان بودند تحت جراحی قرار گرفتند و پروتزهای 15 میلیونی گذاشتند. مشخص است که بیمه ها نمی توانند از عهده هزینه های نامحدود درمانهای غیرضروری
مشخص است که بیمه ها توان پرداخت هزینه های نامحدود درمانهای غیرضروری را ندارند.البته در حال حاضر با ایجاد کمیته هایی در هر بیمارستان سعی شده جلوی درمانهای غیرضروری گرفته شود ولی این کار زمانی انجام گرفته که پولی برای بیمه ها باقی نمانده و بعد از ماه ها تاخیر با مالیات 35 درصدی و کسورات دیگر تحت عنوان حق دانشگاه و ... کمتر از 30 درصد حق الزحمه همکاران تمام وقت را به آنها پرداخت میکنند.
صحبت از درمانهای غیرضروری شد، یاد عمل های عجیب زیبایی افتادم. نظر شما درباره عمل های تغییر رنگ چشم که تبلیغات زیادی درباره آن میشود چیست؟ آیا این اعمال سلامت چشم را به خطر نمی اندازند؟
تغییر رنگ چشم قبلا با روش های غیرایمن انجام می شد اما در روشی که به تازگی متداول شده وسط قرنیه را شکاف می دهند و ماده رنگی به درون آن تزریق می شود. با این حال توصیه ما این است که دنبال این قبیل روش های تغییر دائم رنگ چشم که بسیار تهاجمی بوده و مقرون به احتیاط نیست، نباشید و در صورت علاقه به تغییر رنگ چشم ترجیحا از لنزهای رنگی استفاده کنید.
استاد در پایان این گفت و گو چه توصیه ای برای جوانهایی که میخواهند راه شما را ادامه بدهند دارید؟
حجم علوم پزشکی خیلی زیاد شده است. توصیه من به دانشجویان پزشکی این است که از همان سال اول خیلی خوب درس بخوانند تا پزشکی را از اساس درک کنند و از همان دوره دانشجویی رویکرد پژوهشی داشته باشند.
و سخن پایانی؟
امیدوارم مشکلات و نگرانی هایی که در زمینه دارو و تجهیزات وجود دارد، برطرف شود.
کپی لینک کوتاه:
نظر دهید